Meesters in de Schilderkunst

Geplaatst op donderdag 12 mei 2005 @ 11:07 , 2023 keer bekeken

Het Rijksmuseum Amsterdam heeft in 2004 een uniek topstuk van de Nederlandse kunst verworven. Het betreft het internationaal befaamde schilderij 'Burgemeester van Delft en zijn dochter' (1655). Het werk is een belangrijk sleutelstuk voor de Nederlandse 17de-eeuwse schilderkunst en kan zich meten met topstukken van Vermeer en Rembrandt.

Het schilderij is, onder de gebruikelijke voorwaarde dat een exportvergunning uit Engeland wordt verleend, aangekocht van de erven van de Engelse Lady Janet Douglas Pennant. Met 11,9 miljoen euro is dit het duurste schilderij in de geschiedenis van het Rijksmuseum. Het ministerie van OCW stelt hiervoor een bijdrage beschikbaar vanuit het Nationaal Aankoopfonds. De unieke aankoop wordt verder mede mogelijk gemaakt door de Mondriaan Stichting, de Sponsor Loterij, de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, het VSBFonds, de Vereniging Rembrandt mede dankzij het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Rijksmuseum Fonds. Het schilderij is vanaf de zomer 2004 te zien op de presentatie Rijksmuseum, De Meesterwerken in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum.

Schilderijen uit de Hollandse 17de eeuw van vergelijkbaar belang zijn recentelijk niet op de markt geweest. Na de tweede wereldoorlog heeft zich een dergelijke mogelijkheid om zo een icoon en gezichtsbepalend voorbeeld van de schilderkunst te verwerven nooit voorgedaan. Het schilderij, gekocht in de 19de eeuw door de eerste Baron van Penrhyn, Colonel Edward Gordan Douglas Pennant, is de laatste 150 jaar in het kasteel van de familie in Wales gebleven. Alhoewel het schilderij internationaal grote faam heeft bereikt, was het zelden voor het publiek te zien. Als een van de weinige keren was het te bewonderen op de succesvolle Jan Steen-tentoonstelling die in 1996-97 georganiseerd werd in het Rijksmuseum Amsterdam, waar het een van de topstukken van de tentoonstelling was.

"Sommige schilderijen hebben een kwaliteit die ik 'iconisch' zou willen noemen. Zij hebben een uitzonderlijke aantrekkingskracht, die er onder andere toe leidt, dat reproducties ervan meteen tot de best verkochte ansichtkaarten van de museumwinkel gaan behoren" ( Prof. Henk van Os)

Een in het zwart geklede burger met zijn rijk geklede dochter heeft zich op de stoep van zijn huis aan de Oude Delft als weldoener laten portretteren. Hij lijkt zijn liefdadigheid te overwegen voor de arme oude vrouw en het weesje aan haar zij die hem aanspreken. Wie de man was is nog niet bekend, maar Jan Steen kende hem waarschijnlijk goed aangezien hij zelf een bierbrouwerij had aan de overkant van de gracht. Nauwkeurig gaf hij dit zomerse stadsgezicht weer met in het verschiet de toren van de Oude Kerk.

Het schilderij is het meest bekende van de weinige portretten die Jan Steen schilderde en kenmerkt zich door het sprankelende palet en de heldere compositie, die een opvallende vergelijking vertonen met de werken van latere Delftse 17de eeuwse kunstenaars als Johannes Vermeer en Pieter de Hooch. Vernieuwend is de combinatie van portret en stadsgezicht, een genre dat zich net in Delft als zelfstandig onderwerp ontwikkelde. Hierbij ligt een vergelijking met het beroemde 'Straatje' van Vermeer voor de hand.

Bij de aankoop in augustus 2004 is een website gemaakt om sponsors en subsidiegevers te bedanken en het publiek over de bijzondere aankoop nader te informeren.

"It is a key work in Steen's career, revealing him to be him to be a portrait painter of great distinction, and it is unusually set with the principal sitter and his daughter posed on the Oude Delft in a highly original and extremely effective composition" (Christopher Brown, director Ashmolean Museum, University of Oxford) Sinds de 18de eeuw wordt Jan Steens 'Burgemeester van Delft en zijn dochter' wereldwijd beschouwd als een van de topstukken van de Nederlandse kunst. Behalve de uitzonderlijke kwaliteit van het schilderij, wordt het werk bovendien gekenmerkt als een van de meest karakteristieke beelden van de Hollandse burgelijke mentaliteit in de Gouden Eeuw. Zo koos Simon Schama (Columbia University New York) de afbeelding op de omslag van zijn standaardwerk over de 17de-eeuwse Nederlandse cultuur: The Embarrassment of Riches. Mede door de historische waarde is het schilderij voor het toekomstige Nieuwe Rijksmuseum een belangrijke aanwinst. Het Rijksmuseum zal zich vanaf 2008 immers nog sterker profileren als museum voor kunst én geschiedenis.

"In a interesting way, it demonstrates the full range of Steen's artistic genius at this stage of his career, from the detailed, refined handling of the young girl's exquisite dress, to the sensitivity of his portraiture, to the broad handling of his characteristic genre figures, to the delicacy of a floral still life and atmospheric effects of a cityscape." (Arthur K. Wheelock Jr., National Gallery of Art, Washington)

Hoewel het Rijksmuseum met 22 schilderijen de rijkste en meest omvangrijke verzameling schilderijen van Jan Steen bezit, ontbrak een werk uit de Delftse periode (1654-56). Aangezien het verblijf in Delft bepalend was voor de ontwikkeling van Steens stijl en de 'Burgemeester en zijn dochter' het enige gedateerde en gesigneerde schilderij uit Jan Steens Delftse periode is, vormt dit schilderij een bekroning op het veelzijdige overzicht van Steens werk. Bovendien sluit het prachtig aan bij de werken in het Rijksmuseum van Johannes Vermeer en Pieter de Hooch die ook in Delft werkten.

Gegevens: Jan Steen (Leiden 1626 - 1679) Een burgemeester van Delft en zijn dochter, 1655 Olieverf op doek, 82,5 x 68,5 cm