Meesters in de Schilderkunst

Geplaatst op woensdag 04 januari 2006 @ 13:55 , 4222 keer bekeken

Het korporaalschap van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch / de Nachtwacht
Rembrandt Harmensz. van Rijn
1642
Olieverf op doek
Het Rijksmuseum Amsterdam

De Nachtwacht, het beroemdste schilderij uit het Rijksmuseum, heeft eigenlijk een andere titel: De compagnie van Frans Banning Cocq. Het schilderij is een schuttersstuk: een groepsportret van een afdeling van de schutterij.

Momentopname
Rembrandt beeldde de groep schutters op een heel originele manier af. Op Rembrandts De Nachtwacht bewegen de schutters door elkaar. Zij praten en grijpen hun wapens. Al wandelend geeft kapitein Banning Cocq zijn luitenant, Van Ruytenburch, opdracht de compagnie te laten marcheren. De Nachtwacht lijkt een momentopname van een groep in actie, geen geposeerd portret. Dat maakt De Nachtwacht zo radicaal anders dan alle andere schuttersstukken.

Licht en donker
De afwisseling van licht en donker versterkt de indruk van actie, van beweging. Door de lichtval vestigt Rembrandt de aandacht op de belangrijkste personen: de kapitein en de luitenant.

Wie staan er op het schilderij
Op een schild boven de poort staan 18 namen van geportretteerde schutters. Een compagnie had meer leden, maar alleen zij die betaalden kwamen op het groepsportret. De tamboer werd ingehuurd en mocht er daarom gratis bij. De overige personen voegde Rembrandt toe om het schilderij levendiger te maken. Drie personen aan de linkerkant zijn in de 18de eeuw verdwenen, toen daar een stuk van het doek werd afgesneden. Slechts van enkelen is nog bekend welke naam bij welk gezicht hoort.

Symbolen
De schutters op De Nachtwacht heten Kloveniers, naar de klover, een 16de-eeuws vuurwapen. Rembrandt verwerkte de symbolen van de Kloveniers op een natuurlijke manier: het meisje op de achtergrond draagt de belangrijkste bij zich. Zij is een soort mascotte. De klauwen van de kip (1) aan haar gordel verwijzen naar Clauweniers, Kloveniers. Het pistool (2) (achter de kip nog net zichtbaar) staat voor de klover. En in haar hand houdt zij de ceremoniële drinkhoorn van de Kloveniers (3). De schutter voor haar heeft een helm met eikenblad, een traditioneel Kloveniersmotief. Dat het hier om de Amsterdamse Kloveniers gaat, is te zien aan een subtiel detail. In de revers van de jas van de luitenant zijn de drie kruisjes van het wapen van Amsterdam te onderscheiden.

Stofuitdrukking
Rembrandt was een meester in het uitbeelden van verschillende stoffen. Voor verschillende onderdelen van het schilderij, gebruikte hij zeer uiteenlopende manieren van schilderen: de ene keer heel precies, de andere keer met grove penseelstreken; soms glad en soms met dikke klodders. Vaak offert Rembrandt nauwkeurigheid op aan levendigheid.

Compositie
Hoe zit de compositie van De Nachtwacht in elkaar? - de architectuur op de achtergrond is vrijwel symmetrisch - ook de schutters zijn min of meer symmetrisch geplaatst - de kapitein en de luitenant doorbreken de symmetrie: ze staan rechts van het midden - deze asymmetrie geeft de compositie spanning. Het oog trekt beide heren een beetje naar links, in de richting waarin ze lopen. Zo wordt de beweging versterkt. - de lijnen van een aantal stokwapens lopen evenwijdig. Ze verbinden het centrum van de compositie met de ruimte buiten het schilderij.

Lastige verkortingen
De hand van Banning Cocq en de partizaan van Van Ruytenburch lijken echt uìt het schilderij te komen. Zulke verkortingen zijn erg moeilijk weer te geven. Rembrandt nam deze moeilijke hindernis met glans. De hand van de kapitein lijkt net echt. Met het wapen van Van Ruytenburch had Rembrandt meer moeite. Dit blijkt uit röntgenopnamen van het schilderij. De partizaan was in Rembrandts eerste versie veel te groot en moest enkele keren worden verbeterd. Rembrandt schilderde meestal zonder voorbereidende schets direct op het doek. Wanneer hij iets wilde veranderen, deed hij dat al schilderend. Een goed voorbeeld van deze werkwijze is zijn portret van De Staalmeesters uit 1662.

De Nachtwacht is een paar keer verhuisd. Tot 1715 hing het schilderij in de Groote Sael van de Kloveniersdoelen. Daarna werd het overgebracht naar het stadhuis op de Dam. In 1817 ging De Nachtwacht naar Het Rijksmuseum Amsterdam.

Bron: Het Rijksmuseum Amsterdam